Topsham revisited

Med dagens flyprisar er ikkje ein tur til England noko som dømer ein til graut og knekkebrød i veker etterpå. Men eg hadde bestemt meg for at gjensynet med Topsham skulle vente til Topsham ropte på meg. Og tre år etter avskjeden kjende eg det klart og tydeleg, no var det på tide å gå The Memory Lane! Det fall så høveleg saman med at eg skulle på dametur til Oxford og Bath. Deretter var det berre ein liten togtur frå Bath, så var eg der. Rom var tinga på The Globe, første natta hadde eg med eit reisefølgje på seks, men det minka etterkvart.

The Globe

Det meste var som før, men endå eit par eigedomsmeklarar hadde rana til seg utstillingsvindauge i Fore Street, ein altfor vanleg trend i altfor mange byar. Men den sinnsrofremjande utsikta over Exe var som før.

Sinnsro-utsikt

Og Jim var i vinbutikken sin, Arthur i slaktarbutikken sin, ikkje eit vareslag hadde skifta plass i den vesle coopen og alle pubane var som før. Eg drog med meg reisefølgjet mitt på pub crawl første kvelden, vi rakk tre av The Topsham Ten – pysar! The Bridge Inn (”dronningpuben”) var sjølvsagt ein av dei, som alltid ein fulltreffar. Vi vart serverte 1/3 pints, slik at vi skulle greie å smake på flest mogleg ølsortar.

Utsikt frå brua ved Bridge Inn

Det er no ti år sidan det store dronningbesøket og 111 år sidan noverande eigarfamilie tok over, så dei har fått laga eit spesialbrygg, 111 ale, som Dronninga og Hertugen av Edinburgh hadde sagt ja takk til å få ei kasse av. Ja, sjøla på The Inn har til og med vore i ”evening reception” på Buckingham Palace saman med mellom andre kjendiskokken Gordon Ramsey – store ting! Og der sat altså vi, lærarar frå ei Trøndelagsbygd og var borti ein flik av eventyret.

Sjøla på The Inn utanfor Buckingham Palace

http://www.youtube.com/watch?v=cerb_9HnPNE

111 Ale

Åleine att i Topsham eit par dagar seinare, kunne eg gong på gong konstatere at alt var som før. På The Globe serverte den same 60-talsblondina same utgåve av andesteik som før, vegen til Darts Farm var like trafikkfarleg for ein fotgjengar, kanskje var det ikkje same svaneparet som dreiv og lærte opp nye ungar nedom kyrkjemuren, det skulle likevel ikkje undre meg om det var så. Men organisten hadde kvitta seg med 70-talsbrillene!


Svanemor med nye små

Heldigvis fekk eg tak i siste nummer av månadsbladet The Estuary. Her var det ny redaktør, men på ingen måte ny lay-out. 70-tal, 80-tal, 90-tal og første decennium av 2000 har ikkje sett det aller minste redaksjonelle spor. Farga omslag, men elles fullskrivne A5-sider og eit vell av reklameannonsar som alle kunne ha blitt brukte til undervisning i mediehistorie. Innhaldet baud heller ikkje på overraskingar. Verda burde lære litt av The Estuary, stor ro og tryggleikskjensle sig over den som sit og bladar og les. Den lokale politikonstabelen har spalten sin der han skriv om det som har hendt siste månaden. To tilfelle av innbrot hadde det vore, begge medan huseigarane var heime. Den velviljuge konstabelen kom med eit prima råd: Lås frontdøra når du arbeider i bakhagen, lås bakdøra når du arbeider i framhagen, råda er hermed sende vidare. Elles hadde vore ein liten auke i ”anti social behaviour” i mai: unge menneske hadde sprunge ut og inn av godtfolks hagar og leikt gøymsle! Med god hjelp av Neighbourhood Watch hadde dei unge blitt identifisert og tilsnakka. Kvifor plage seg sjølv med å lese om tenåringsdrap i London i Daily Mail når ein kan lese oppbyggjelege soger i The Estuary?

Typisk tilfelle av Front Garden

The Toper skriv framleis vinspalten sin. Han skriv berre om vin som er å få kjøpt i Topsham. At det er store kjøpesenter i nærleiken, og at storbyen Exeter berre er ein ti minutts togtur unna, er ikkje hans sak. Ein handlar i Topsham. Slik er det. Denne gongen hadde han testa søte dessertvinar, men bortsett frå i spesialbutikken Topsham Vines, var det dårleg stelt med den slags. Han hadde trufast drukke seg gjennom det vesle utvalet som var på Coop, Topsham News og Mortimores, dei to siste av Brustadbu-typen. Dessertvinar kunne dei ikkje kallast, men var likevel ”worth the investment”. Venteleg ein kjekk hobby det der.


Topsham Wines i bakgrunnen

Det er og lokal lyrikk i The Estuary. Ingen tvetydige metaforar, ingen omhyggjeleg dulgde bodskapar som ein må tolke seg fram til. Nei, her er det beint fram med stødige enderim og i alle fall freistnader på jamn rytme. Ikkje lyrikk som kjem i Culture-magasinet i Sunday Times, men som kjem frå uforderva hjarte, heilt utan seinare generasjonars ironi-tendensar. Til minne om ei kjekk ettermiddagsøkt til dømes:

The Big Cream Tea on the afternoon of the 25th of May,
Heavy rain was forecast – but it was a lovely sunny day.
In back of the Church, cloths on the tables and flowers in a glass,
The serviettes all folded, to give a touch of class.

Slik kan ein altså ha det og ta det i ei verd så altfor full av vondskap; godt ver, duk og blomar på borda og bretta serviettar. Meir skal det ikkje til. Stopp jaget etter Louis Vitton og Manolo Blahnik. Sats på cream tea! (Som er scones med clotted cream og jordbærsyltetøy. I staden for clotted cream kan ein i Norge bruke gourmetrjome frå Røros.)

Cream Tea

Eg fann og eit ”å så mykje betre vi hadde rett etter krigen”-dikt:

Pocket money had to be earned –
This harsh rule was quickly learnt,
Not like today where looks are fashion-
Our clothes an food were still on ration.
Second-hand clothes and borrowed bikes,
With school and dentists our only dislikes.
Simple pleasures was our code,
As after school – our bikes into the countryside we rode.

Devon countryside

Vakkert! Og så heilt i tråd med det Topsham eg har lært å kjenne, som heller lite deltakande observatør.

Hermed avsluttar eg Englandsberetninga. Det er ikkje så mykje respons å få. Har eg lesarar der ute?

ÅRET I ENGLAND, SJUANDE OG SISTE DEL

I Cornwall

I oppveksten og langt inn i vaksen alder var eg ein flittig lyttar til høyrespela i laurdagsbarnetimen. Ein av seriane som eg må ha høyrt fleirfaldige gonger, er Jamaica Inn. (Seinare har eg lese originalversjonen på engelsk og funne ut at barnetimeversjonen var noko sesurert.) I fleire år har eg vore flittig lesar av krimbøkene til Elizabeth George. Helten der, Thomas Lynley, er arving til eit gods i Cornwall. Dette utgjorde vel stort sett dei litterære referansane mine, men dette i tillegg til ei og anna TV-serie, hadde i alle fall vekt interessa for Cornwall.


Gyllyngvase Beach



Anchorage

Vi slo oss til i Anchorage Appartments ved Gyllyngvase Beach, Falmouth, og hadde fire fine juniveker der. Sjølve livet i byen fekk eg ikkje så mykje inntrykk av, sjølv om det var tidleg i sesongen, var det mange turistar der, og eg fekk på ingen måte tak i ”sjela” i Falmouth. Det næraste eg kom lokalbefolkninga var vel eit besøk i katedralen, The Church of King Charles the Martyr (1665).

Der sat det vakter som nok ikkje har vore med heilt frå første tida, men det kunne verke som det ikkje var så mykje som mangla. I alle fall vart eg vel fagna, og det tok si tid før eg på høvisk vis kunne slite meg laus frå konversasjonen og begynne å studere kyrkjebygget. I mange engelske kyrkjer er det broderte ”kneleputer” (det er mogleg det finst eit meir profesjonelt ord for desse), standarden kan variere frå det grovaste slag korssting på stramei til vakkert forseggjort handarbeidskunst. Litt framme i kyrkja stogga eg og såg på nokre eksemplar av arten; her heldt dei seg med det vakre slaget. Det varte ikkje lenge før eg høyrde slepande steg bak meg, og der kom gamlemor humpande på to krykkjer. Det viste seg at eg hadde stogga nett der ho hadde to av sine puter. Den eine var brodert til minne om mora, som var krigsenkje, difor ville dama så gjerne ha valmuer, krigsminneblomen, på denne puta, men, som om livet ikkje hadde bydd på nok motgang; valmuemønsteret var alt brukt, og ein driv ikkje i hermegåsbransjen når ein syr kneleputer! Men blomemønster vart det i alle fall. Seinare døde søstera hennar, og ho var så glad i dyr. No har store deler av det som før var klisterhjernen min blitt infisert av teflon, så eg kan ikkje gjengi alle detaljane om hunden og katten til søstera, rase, namn, matpreferansar og så bortetter, men i samråd med søsterbarna, hadde det i alle fall vorte knelepute med hund og katt på, pent og forseggjort i avansert broderiteknikk. Korleis kyrkjeinteriøret elles såg ut, minnest eg lite av, og det vart aldri til at eg gjekk attende for å studere det meir. Men eg minnest godt at putene blir sende til Birmingham for å bli profesjonelt monterte. Ein lærer så lenge ein lever.

Kneleputer, diverre utan dyr eller valmuer.

Elles vart det mange utflukter i Cornwall-vekene, og her følgjer eit utval:

The Eden Project.
Her fell det lett å ta i bruk eigedomsmeklaruttrykket ”må ses”. Eg trur ikkje eg skal gje meg til å skildre, sjå heller http://www.edenproject.com/.

Kyststien.

Langs heile ”West Country”, går det ein godt tilrettelagt kyststi. Stien er 1014 km lang og går frå Minehead i Sommerset til Poole i Dorset. Det seiest at opphavet til stien var behovet kystvakta hadde for å kunne gå frå fyr til fyr for å leite etter smuglarar. No er det nok langt fleire turistar, nokre få av dei nakne, enn smuglarar å råke. Dette med nakne galningar midt i leia, skulle vere eit problem, las eg i avisa, men då eg sjølv møtte ein, vart eg langt frå så redd som i møtet med nokre andre skapningar:

Eg hadde sett på kartet og funne ut at det skulle vere innanfor rekkevidde å kome til Mawnan, der eg kanskje kunne finne fram til eit par kjende cornwallske hagar.

Men eg kom aldri til Mawnan

Veret var høveleg til spaserturar, og dei første tre miles gjekk i rask marsjfart og med motet på topp. Tre miles til verka absolutt overkomeleg. Men så kom eg til eit beite! Eg såg det var dyr der, men frå noko avstand kjønnsbestemte eg dei som kviger. Då eg godt og vel hadde lista meg innom grinda, såg eg at det var mange, men eg gjekk relativt trøstig vidare. Seinare kom eg til eit par oppslag der det stod at hundar måtte haldast i band, for her var det grassing livestock. Eg likte meg mindre og mindre. Mitt Waterloo kom då eg stod på ei trebru og såg inn på eit beite med oksar, uomtvisteleg oksar, som ikkje berre var på beite, men som stod på stien og var mannsterke, fleire enn eg brydde meg om å telje.


Grassing livestock

Eg sette i gong ein meir enn fryktsam retrett, smaug langs gjerdet, brennesle + tett, solid piggtråd. Og under over under – eg kom meg velberga ut av både oksebeite 1 og oksebeite 2, og let gleda over å vere oksefri overskugge mismotet over at eg ikkje hadde kome meg til Mawnan og sett hagar.

Ein dag seinare ville eg prøve ei anna rute til Mawnan, litt meir inne i landet, men å vere fotturist langs smale Cornwall-vegar med tett hekk på begge sider er mest jamgodt med å vere i krigen. Så stilt mellom den nesten visse oksedød og ditto trafikkdød, valde eg å la Mawnan-planen fare.

På ein av fleire småturar langs kyststien, alle heretter oksefrie, kom eg over Marconi-stasjonen der dei første radiosignala til Amerika vart sende i 1901. Før dette hadde eg ikkje høyrt om Marconi, men let meg gjerne informere. Guglielmo Marconi hadde engelsk mor og italiensk far og utdanning frå begge landa. Han hadde arbeidd lenge med telegrafi, då han kom på den ville tanken at det skulle gå an å sende signal over Atlanteren. Andre vitskapsmenn meinte dette ville vere uråd pga jordkrumminga, men Marconi var kanskje Thor Heyerdal i eit tidlegare liv, åleine mot vitskapsrøkla. Etter mykje motgang, mellom anna nedblåsne master, fekk han gjennom morsesignalet for S(---) frå Poldhu i Cornwall til St. Johns, Newfoundland 12. desember 1901 kl. 12.30. Frå St. Johns svarte dei med ein R.

Marconi-monument

Lizard og Land’s End
I guideboka mi stod det at Land’s End var glorete og turistifisert, og at Lizard var ein langt betre stad å stå ytst mot havet. Dermed prøvde eg begge deler, Lizard først. Utsikta var det så visst ikkje noko å seie på: klipper, knausar og mykje hav. Høgdeskrekk burde ein ikkje ha her, men elles var det storarta.


Lizard Point

Vi hadde tenkt å gå stien til Cadgwith , men måtte gje opp det på grunn av tidsnaud, ikkje verdt å mørkne ute på ein sti på kanten av høge klipper! Så vi køyrde til Cadgwith (”picturesque village” ) i staden. Og visst var det ”picturesque” – og smalt! Gamle, stråtekte hus i klynge i ei lita kløft ned mot sjøen. Den alternative vegen vi tok attende til Falmouth vart visseleg alternativ nok; grusomt smal veg med høge hekkar og mange svingar, og det hende rett som det var at det var ein bil bak neste sving. Eg fekk visse femtitalsassosiasjonar. Ein gong var vi utriveleg nær ved å ”køyre i hop”, som dei sa i heimegrenda før.

Cadgwith

Jau visst var det mange bygningar, ikkje alle like vakre, og mykje turisthalloi ved Land’s End, men det er berre å gå rett gjennom, ned mot havet og langs stien, og før ein veit ordet av det, er ein omgitt av klipper og hav. Dra innom om du er i nærleiken!

Land's End

Byar

Ein av dei mange dagane eg hadde til disposisjon tok eg toget til Penzance; eg tykte eg måtte oppleve sluttstasjonen for Londontoget. Der rusla eg litt ikring, og vedtok vel eigentleg at Penzance først og fremst var another town, ikkje heilt utan sjarm. Nede ved hamna vart eg ståande og sjå på utvalet i ein brodeributikk. Sjølingen kom og baud meg inn og fortalde at han og kona hadde laga alle broderimønstra sjølve, stort sett lokale motiv. Han høyrde at eg var utanlandsk, og då eg fortalde at eg så godt som var frå Trondheim, kunne han fortelje om sine 22 år i marinen med atskillige besøk i Trondheim. Det er verkeleg dei undarlegaste yrke eks-militære gir seg til med. Frå marinesoldat til broderidesign? Historia var såpass god at eg måtte kjøpe eit broderi, som framleis ligg på vent.


Penzance

Etter denne pengesløsinga tok eg lokalbuss til The Mousehole, tykte at eg måtte sjå innom ein stad med slikt eit namn. I Mousehole gjekk eg litt rundt, kjøpte meg jacket potato med coleslawe til ein slags lunsj, og fann etter ei heller kort stund ut at eg no hadde sett Mousehole. Eg kom 10 min for tidleg til bussen, og måtte uthalde ein ustoppeleg harang frå ein kvinneleg passasjer som berre tykte det var såååå bra at den unge bussjåføren var i ferd med å gjere ein freisnad på å slutte å røykje. Eg trekte meg så langt tilbake som eg for skams skuld kunne, og til min letnad fann dama eit eldre par som nok var lettare, eller høflegare offer enn meg. Ho heldt det gåande heile bussturen, men eg hadde ei bok å gøyme meg bak, ”The Rector’s wife” av Joanna Trollope. Det er mykje interessant å lære av dameromanar! Her lærte eg at det kan vere eit hardt liv å vere prestefrue i ein landsby i England.

Mousehole

IKEA-gründer Kamprad har uttalt at han i unge år la seg til den vanen at han delte dagane inn i timinuttsbolkar og så sørga for at kvart timinutt vart effektivt og meiningsfylt. Effektive vart nok ikkje dei 23 x 10 minutta vi ein dag brukte i St. Ives, men det var så avgjort ein meiningsfylt stad å opphalde seg. Nokre stader er ikkje opp-hypa, dei er rett og slett vel verde ryet. St. Ives er ein vakker by, den lette disen gjorde at fargane vart både dusare og intense. Det går godt an å skjøne at dette i lange tider har vore kunstnarbyen! Galleri var det overalt. Forventningane til det kjende Tate-galleriet var ikkje heilt store, det var sjølve bygningen som var mest imponerande. Og så var vel ein del av kunsten godt påkomen. Mange måtar å bøye laminert tre på!

Vakre fargar i St. Ives


St. Ives

Hagar

Cornwall er mellom mykje anna også kjend for hagane sine. Eg valde to mellom dei mange, Trelissick og Trebah. Til den første kom eg via ein vakker båttur, og vart gåande i fleire timar i velstelt kulturlandskap. Til den andre reiste eg med buss på vegar så smale som ein berre finn på bygda i England, trur eg, og med ein sjåfør som tyktest vere heilt trygg på at han hadde vegen åleine. Med dette hadde eg fått hagemetta mi, grensenytten av endå ein hage ville vere relativt liten, så no ville eg heller sjå hus.

Trelissick

Hus

Eg hadde hatt Lanhydrock, Manor House frå Victoriatida, på ønskjelista lenge, og heldigvis fekk vi til ein tur før Cornwalltida var omme. Lanhydrock brann i 1881, men familien hadde romsleg med middel til oppattbygging. Dermed har huset eit meir moderne preg enn mange andre store Hus. Det var mykje å bli imponert over, men kjøkenet var nok det likaste, rom på rom, kvart til sin aktivitet, fuglestell, kjøtstell, meieri, bakeri, osv. Nursery-avdelinga var og imponerande, dagrom, nattrom og førebuingsrom og bad. Det stod ikkje på for dei 9-10 søskena som voks opp her. Men som så mange andre store hus og familiar, fekk også Lanhydrock nådestøyten under den første verdskrigen. Han som skulle føre familien vidare, fall i slag. Dei fleste av dei andre søskena gifte seg aldri, og krigen påførte dei vel sår dei aldri kom seg av. Under den andre verdskrigen hadde huset ei kort blømingstid som fosterheim for 17 evakuerte barn. Men etter det, vart der berre tre eldre sysken att, og dei ga så det heile til National Trust på 50-talet. Og NT har teke vel vare på det. Ute var det hage på hage i perfekt stand, knivskarpe graskantar mot dei mange blomsterbeda. Slik blir det aldri hos meg!


Lanhydrock

Eit anna turistmål eg hadde hatt i tankane, var Jamaica Inn, vel vitande at det nok mest av alt var turisthype. Men den som no har høyrt Jamaica Inn i laurdagsbarnetimen fleire gonger gjennom åra, må mest få med seg åstaden likevel. Vi var på muséet som var ein mix av Jamaica Inn, Daphne du Maurier og smugling. Greit nok, men eigentleg ikkje noko å køyre omvegar for.

Jamaica Inn

Så var juni-månaden i Cornwall til ende. Eg dreg gjerne attende!

ÅRET I ENGLAND, DEL 6

Siste bolken i Topsham

Etter alle desse framandlandske opplevingane kjendest det som freden la seg då eg vel var attende i Topsham. Her gjekk livet sin eigen vesle gang, ikkje heilt utan dramatikk og opprør, men i ein noko særeigen målestokk. I muren utanfor The Georgian Tearooms hadde det i uminnelege tider vore ei innfelt postkasse, raud, sjølvsagt, kva farge skal elles ei postkasse ha? Men no rasjonaliserte og moderniserte postverket på desse kantar og, og denne postkassa skulle ikkje lenger brukast. Kva kunne så Royal Mail gjere med saka? Dei kunne ikkje ta ned kassa, for ho var innfelt i ein verneverdig mur, så dei tok og måla heile kassa svart for å markere at dette ikkje var ei aktiv postkasse. Svart postkasse i muren utanfor The Georgian Tearooms? I beg your pardon! Heftige og ikkje nett begeistra damer aksjonerte med alle middel dei rådde over, og sanneleg – no var postkassa raud igjen!


Gamal og ny postkasse

Og så hadde det vore tagging i Topsham, eg repeterer: tagging i Topsham! Kvar onsdag var det ei Topsham-side i lokalavisa for Exeter (The Express & Echo), der ein fekk vite kor mykje pengar speidarane fekk inn på siste basaren sin, om planane for å sage ned eit lønnetre og meir slikt, men denne gongen var så godt som heile sida via til taggesaka. Opprørte naboar uttalte seg i fleng: Tagging er sjølvsagt vederstyggjeleg overalt, men her i Topsham går det berre ikkje an! Ve-ropa ville liksom ingen ende ta.


Den einaste akseptable forma for tagging i Topsham

Topsham er kjend for pubane sine, kor mange det er, varierer. The Topsham Ten kling godt, men eg vart ikkje i stand til å telje meir enn ni. Det skal visst vere ein utbreidd sport å ta heile runden, for utanbys folk, då, sjølvsagt. No gjekk debatten om det verkeleg var slik at det var tendens til uhøvisk åtferd i Fore Street seint på fredags- og laurdagskveldane. Ein sette jamvel spørjeteikn ved om denne pub-sporten var til det gode for byen.


The Steam Packet, ein av dei ti - eller ni?


The Lighter Inn
Verten på The Drake’s, Gary Turley, sette punktum for diskusjonen ved å slå fast: ”The Topsham 10 pub crawl has been happening for 35 years and now suddenly somebody wants to make a fuss about it. If you got rid of the drinkers, Topsham would go downhill. People from as far away as Torquay and Exmouth come to do it, and they do not cause any problems”. (Kanskje eg skulle legge til at Exmouth er så ”far away” som bortimot 15 min. med toget.)

The Drake's

Det gjekk etterkvart mot slutten av Topsham-tida vår, vi skulle flytte til Falmouth. Ein av dei siste laurdagane vi hadde der, var det jazzkonsert i Margaret Church. Alt ein månad før hadde eg lova ei av menighetsdamene at eg skulle ta med vitjande familie og kome. Men no var vitjinga utsett, og eg laut til å gå på konsert heilt åleine. Det var The Sunset Café Stompers som spela, tradisjonell New Orleans-jazz. Og dette var sanneleg gutar i sin beste solnedgangsalder. Pianisten var ein ungsau kring dei 45, dei seks andre knapt ein dag under 65. Om musikken ikkje støtt var heilt i vater, vart dette meir enn oppheva av sprudlande speleglede. Godt med publikum hadde det møtt fram og, eg såg meg ikring og kjende meg ung!

Margaret Church

I pausen var det gratis vinservering i bakromet. No hadde eg nett lese ei morosam og velskriven sosialantropologisk bok, Watching the English, av Kate Fox.

Denne boka gjorde meg slett ikkje betre hendt til å ta kontakt med framandfolk, men gjorde meg tvert om merksam på det store talet sosiale dyregraver ein amatør kan falle i. Så eg stod der og kjende meg litt sjølvlysande, utanbygds og åleine som eg var, og gav meg til å studere innskriftene på veggane. Nokså snart høyrde eg ei stemme bak meg fortelje at desse innskriftene var eldre enn sjølve kyrkja, dei stamma frå ei tidlegare kyrkje på same tomta. Og sanneleg var det ikkje sjølvaste organisten og kordirigenten, pytt og panne i det lokale musikklivet, som stod der og snakka til meg. (Eg visste kven han var – lokal kjendis!) Eg stilte høveleg interesserte spørsmål om kyrkjebygghistorie og kyrkjearkitektur og begynte å sjå for meg at dette kunne bli ein interessant pause. Men eg var ikkje ein gong komen til kyrkjemusikk og korsong, før ei av dei meir prominente menighetsdamene, redaktør av månadsbladet og ei av the busybees of Church of England, kom og la seg tungt borti. Ærendet hennar var at ho diverre hadde kome i skade for å trykkje feil organist-telefonnummer i månadsbladet ”The Estuary”, og derifrå heldt ho det gåande med emne etter emne, på innpust og utpust. Meg oversåg ho fundamentalt, eg var ikkje som tidlegare frykta sjølvlysande, men usynleg, heilt Glad-pack. I mitt indre bladde eg gjennom Boka for å finne eit hint om korleis slike situasjonar skulle taklast; - kor lenge skulle eg bli ståande med eit stadig stivare, høfleg smil? – skulle eg brutalt prøve å få eit ord inn i den stoppelege flaumen? – skulle eg gå? -, men eg kunne ikkje minnast nokon regel for ”framande damer som får uautorisert organistmerksemd i kyrkja”. Då eg verkeleg tykte at det var nok, valde eg denne framgangsmåten: Eg sette frå meg glaset på nærståande bord, tok eit lite sekunds blikk-kontakt med organisten (aldri lange, dvelande blikk i England!), smilte forsøksvis hyggjeleg, nikka og gjekk. Her må eg nok ha kome borti noko slag hidden rules of behavior, for no stogga ordflaumen momentant, og dama utbraut: ”O, I’m so sorry, I didn’t mean to interrupt!” Ikkje det?

Eg må seie meg samd med forfattaren av Boka: Kvifor utsetje seg for dysenteri og malaria i ei stussleg leirhytte, når det er så mykje sosialantropologi å studere i Church of England? Elles hevdar forfattar Fox at C of E er den mest ureligiøse kyrkja i verda, der det nærast er rekna for ufint å snakke om gudstru og såvore.

Eg fekk også med meg ein tur til A la Ronde før eg flytta. Dette huset hadde vore vinterstengt så langt, men no var dei friviljuge frå National Trust i full sving igjen. Soga bak huset er slik: To, etter alt å døme umåteleg eksentriske, damer av familien Parminter la ut på sin Grand Tour i Europa i siste halvdel av 1700-talet og turen varte i heile 11 år. Dei to var ”second cousins of different generations”, tyd det den som vil, same slekta var det i alle fall, same slaget og. I dei 11 åra samla Jane og Mary, dei skipa heim kasse etter kasse med mykje rart, men først og fremst skjell. Då dei kom til den bysantinske basilikaen San Vitale i Ravenna, fann dei ut at slikt hus ville dei og ha når dei kom heim, og far vinhandlar spadde opp nok gamalpeng og let dei få det som dei ville.

San Vitale, Ravenna

Som namnet tyder på, er A la Ronde eit rundt hus, eller eigentleg 16-kanta. Midt i huset er det eit galleri der alt, tak, vegger, stolpar m.m. er totalt skjelldekorert. Elles har Mary og Jane spreidd husfliden sin kring i heile huset, dei gjorde ikkje anna resten av livet enn å dekorere hus. Sært og snålt, men av god husflidskvalitet, på sitt beste mest for kunstnarleg å rekne.

A La Ronde

I kvart eit rom var det entusiastiske vakter som var meir enn klare til å svare på spørsmål; så klare at dei gjerne svarte på spørsmål som eventuelt kunne kome til å bli stilt. Beste likte eg Hazel, ein storblomstra fullriggar av beste middelklasse. Den totale mangelen på modernitet i kles- og brillestil kunne jamvel tyde på øvre klasse. (Slike observasjonar lærte eg av klokeboka til K. Fox.)

Mary og Jane skreiv i testamentet sitt at huset berre skulle arvast av kvinnelege slektningar, men denne vedtekta vart det synda mot alt i 1849. No har altså National Trust overteke.

Ettersom eg vart velsigna med heile tre runder med vitjarfolk heimanfrå før eg forlet Topsham, vart det fleire turar til det vi i familien kalla ”dronningpuben”, eigentleg The Bridge Inn, den einaste puben dronning Lizzie nokon gong har vore på, i 1998.

Lizzie på pub

Totalt og fullstendig vankunnig som eg no må leggje meg flat og tilstå at eg var, bestilte eg to half pints of Lager til meg og vitjarfolk I. Ein spydig kommentar frå ein annan pubgjest fekk meg til å skjøne at eg var faretruande nær ei dødssynd. Ved neste vitjing tedde eg meg rimeleg høvisk, men først saman med vitjarfolk III, skjøna eg kor nær stupet eg eigentleg hadde vore. Då finlas eg ølmenyen og såg at ein av sortane var skildra som ”the nearest we come l***r”. Omforladels! Men no er det ikkje slik overalt i England at ein risikerer valet mellom henging og skyting ved daggry om ein prøver å bestille Lager. Alt i 1989 stod Lager for 50% av all ølomsetjing i England. No er fy-ølet oppe i 70 %. Likevel - beware of The Bridge Inn!

Heldigvis er det tome lagerboksar som heng her, og ikkje eg.

Sist i mai var så dagen komen for å flytte frå Topsham, stort vemod og mange gode minne!

Året i England/Påske i framande land

Påske i Bretagne

I påska, som i jula, flytta vi alt vårt ut av Shapter Cottage. Der skulle det då bu feriefolk til feriepris, og vi kunne bruke bu-pengane våre andre stader, grei ordning. Vi drog først til Penryn, Cornwall, der husbonden hadde noko å gjere, og der vi etter planen skulle bu heile juni. Vi kunne ha fått plass på studentbyen, men både dotter og eg lagde Marge Simpson-lydar ved tanken på å skulle bu der. Penryn er ikkje den mest sjarmante byen i Storbritannia og studentbyen var til og med plassert utanom byen, midt ute i ingenting. Så vi brukte eit par dagar på vellukka husjakt. Deretter barst det over havet til Bretagne.

Gate i Penryn

Eg hadde kjøpt meg Michelin-guide, og rekna med å bruke sjøreisa til å bu meg, men sjøgangen var for sterk, så vi kom nokså ubudde over til ukjent territorium. Men krone og mynt, eller terningkast, kan føre til interessante opplevingar, og litt trøytte og kvalme etter reisa, hamna vi på terningkast Morlaix. Hotell fann vi fortare enn svint: Hotell d’Europe som nok hadde vore ærverdig i si tid, mensom no hadde teke til å gå seg noko skakt. Vi gav oss straks i veg ut i byen for å sjå; med to stjerner i Michelin-guiden skulle der vere nok å feste augene på: Storveges til gamle, sjarmante husfasadar og den gamle viadukten.

Morlaix

Turistsesongen hadde nok ikkje begynt, for vi såg rikeleg med så godt som tome restaurantar. Vi tukka oss til slutt inn på ein italiensk der det var folk frå før. Det skal liksom vere eit kvalitetsstempel, det. Serveringsdama tok slett ikkje risken på å servere meg det eg hadde tenkt å bestille; ho kakla som ei høne (eller and?) og peikte på levra si, trur eg, eg er ikkje så stor i anatomi, og lurte på om eg visste kva lardon var. Det visste eg slett ikkje, eg hadde berre tenkt å vere uredd og gje meg i kast med lokale rettar. Eg let til slutt dama plukka ut noko fårefritt for meg: gnocchi med kvit saus, erter og skinke . Men også her ville den velviljuge dama forklare meg noko. Ho teikna ein slags busk eller plante bak på blokka si, men eg har til gode å skjøne kva ho ville åtvare meg mot.

Neste morgon hadde vi tre hovudvegar å velje mellom: Aust til Smaragdkysten (nordre Bretagne), vest til Finisterre eller sør-aust? Vi satsa på Vannes, men tok ein avstikkar til Quiberon for å sjå om det var ein dream come true. Det vil seie, til Quiberon kom vi eigentleg ikkje, vi tok venteleg feil i eit kryss. Dermed hamna vi utom byen på Côte Sauvage.. For folk frå Mellom bakkar og berg var no ikkje Sauvage-kysten så overhendig vill. Vi stoppa litt og let oss gjennomblåse, såg grundig på landskapet (stein og vatn), og kom til at vi eigentleg kunne krysse ut fleire slike to- og trestjerners ”sights” langt ute på eit skjer. Vi har sett slaget før.

Vill kyst - særlig!

I Michelinguiden var Vannes forsynt med heile to stjerner, som tyder ”verdt ein omveg”. Førsteinntrykket var nokså middels – is this all there is? Men etterkvart oppdaga vi at Vannes hadde sine sjarmerande sider, mellom anna eit stort og staseleg parkanlegg inntil den gamle festningsmuren. Dertil mange smale, krokete gater med interessante husfasadar. Til kvelds hamna vi på La Villa Valencia, som stod plassert under ”budget” i den grøne Michelin-boka. Den boka har ein sær måte å skildre dei utvalde restaurantane på; interiøret er alltid grundig skildra, medan maten knappast er nemnd. Eg for min del tar det mindre tungt om restauranten manglar gamle bjelkar i taket, berre maten er god.

Hus i Vannes

Neste dag bars det så attende til Quiberon, og denne gongen fann vi fram. Denne dagen hadde vi faktisk ein plan, som vist seg å vere så kostesam at han vart droppa. Planen var båttur til Belle Isle, men der måtte det vere anten monopol er prissamarbeid, for her var vi langt frå ferjeprisane i Møre og Romsdal. Sola kom fram, og Quiberon var ikkje så verst: strand med bølgjeskvulp, gangsti ut til ei landtunge med fager utsikt til fleire kantar og ledig rom på seafront-hotell med balkong. Der sat eg så med fager havutsikt og sol og tenkte på om det var her ein stad den store lyrikaren Olaf Bull saman med si tredje kone fekk såpass fred frå sjukdom og drikketrong at han fekk gjort ferdig den store diktet Metope. Sjølv var eg ved god helse, var ikkje spesielt drikkfeldig og hadde ingen planar om å skrive dikt. Så det vart ikkje noko ”Du och jag, Olaf”.

Quiberon

Då det vart tid for kveldsmat, begynte motgangen å melde seg. Quiberon var ikkje heilt opna for sesongen, og det som var av restaurantar verka ikkje særleg forlokkande. Vi hamna til slutt på ein som vi hadde gått forbi tre gonger og stempla som glorete turistfelle. Og vi fekk rett; pizza som berre var eit tjukt, seigt lag med smelta ost på ein deigete botn, fiskesuppe som berre smakte rekeskal som har kokt litt for lenge, ferdig med Quiberon!

Neste morgon var plan A Quimper, den store fajansebyen, men vi ombestemte oss 10 m før vegkrysset og for til St Malo. Der fann vi straks hotellrom med utsikt til det som i Italia ville ha vore ein piazza, og til Hotel de Ville (rådhuset) som heldt til i eit gamalt slott, på eit vis bygt inn i festningsmuren. Lukka var på vår side igjen. Hjørneværelse på Hotel de France et de Chateaubriand kan tilrådast.

Gate i St Malo

Sjølve byen minte ein del om Gamla Stan. Under siste krig vart han grundig bomba, men er møysommeleg oppattbygd. Eg tok meg ein tur på stranda der eg såg meg vaktsamt ikring. Eg hadde høyrt om den skumle floa som kjem i galoppfart, eller var det trav? – så eg følgde nøye med på om vatnet var på veg inn eller ut. Det vart til at eg våga meg ut på næraste vesle øy som altså ikkje er øy på fjøre sjø. Ei slags lita borg var det og der. Elles gjekk eg langs stranda og rekna med at dei andre som var der sikkert visste om det var fåre på ferde.

Før ein veit ordet av det, er det for seint å kome seg til lands.

På hotellromet hadde dotter nytta tida til å studere Michelin-tilrådingar for å stagge svolten. Vi fann såleis fram til ”Eggeskalet” i ei vekkgøymd, lita gate. Det er gjerne på slike stader ein finn dei små, gode. Livet har lært meg å vere varsam med restaurantar som blafrar med fortelt langs turistleia. Endeleg fekk vi oss eit godt måltid, varm chevre-salat først, så laks med lite, men godt tilbehør. No først kunne vi legge frå oss den traumatiske non-gourmetopplevinga frå i går.

Eggeskalet, god mat!

Vi hadde no kome til ein stad der vi kunne tenke oss å bli ei natt til. Og på det viset fekk eg og tid til muséet i St Malo var så å seie naboen vår, i same hus som Hotel de Ville. Først kom eg opp i eit tårn utan vindauge med ymse gamalt i kvar etasje, noko samfengt, men mykje med tilknyting til sjø. Skutemodellar av ymse slag, også krigsskip med kanoner, ein del minne frå franske fiskeri ved New Foundland og meir til, men manglande språkkunnskap hindra meg i å skjøne noko særleg. Ein ting fekk eg likevel med meg: Det hadde vore ein kar frå distriktet der og målt opp heile Tornedalen i Sverige ein gong på 1700-talet. Ein stor terrengmodell viste alle målepunkta hans. Elles var vel den største opplevinga å kome opp i det andre tårnet der det var utsiktsplattformer til to sider og reint storveges til syn å sjå.

Til kvelds fekk eg endå ein gong stadfesta fordommane mot restaurantar med fortelt og innkastarar, sanneleg gjekk eg i fella igjen- På hotellet vårt var det denne kvelden bryllaup, og i Roma døde paven. Det gode med franske bryllaup er at dei sluttar tidleg, så vi vart ikkje plaga av dei sekkepipe-aktige instrumenta utover kvelden. Om det hadde noko med respekt for paven å gjere, veit ikkje eg, men det vart fort stilt ute om kvelden.

Søndag morgon gjekk eg innom katedralen til messe. Der starta det med minneord om paven, men eg fekk ikkje med meg stort av det som vart sagt. Det gjekk betre med tekstlesinga, for der stod tekstene på det trykte programmet for messa. Då dei tok til å bu seg til nattverd, gjekk eg, ikkje-katolikk som eg er. Og så barst det til Mont Saint Michel.

Mont Saint Michel
Der hadde det tydelegvis vore folk før! Store parkeringsplassar med vakt og dirigering. I den smale gata oppover mot Abbey’en var det tett med folk. Korleis det kan vere der i juli og august når det var slike horder ein søndag i april, vil eg helst sleppe å tenkje på. Vi fann fram til Historisk Museum og der hadde ei engelsk-språkleg omvisning nett begynt, så vi hengde oss på ein svært klok og kunnskapsrik guide, så kunnskapsrik at han hadde vorte klår over kor lite ein eigentleg veit. Han hadde jobba som guide der i fem år og hatt 2700 omvisningar og visste eigentleg mindre og mindre, sa han. Folk vil ikkje ha historie, dei vil ha historier og legender, og dette veit diverre politikarane godt. Det vi ville hugse etter omvisninga, sa han, var ikkje den arkitektoniske og historiske fakta-kunnskapen han hadde gitt oss, men historiene: opphavet til ordet barbecue, og om rosenkransen som abbeden hadde fått og som hadde vore med ein av dei amerikanske astronautane til månen og vorte lagt ned på bakken der. Eg for min del vil også hugse historia om då den eine veggen i dormatoriet kollapsa ein påskedag medan alle munkane var til bøn i kapellet og difor berga livet.


Refektoriet

No barst det til å køyre vestover igjen for å kome nærare Roscoff og båten. Igjen var dilemmaet at det var så mykje å velje i. Reiseleiaren valde til slutt den rosa granittkysten. Vi fann Plomanach (Paul Coelho ville kanskje ha sagt at Plomanach kom til oss?), heilt nede i fjøresteinane fann vi tre hotell, det dyraste med fager havutsikt. Ettersom klokka var over halv åtte, ville vi ikkje få tid til å nyte særleg mykje av utsikta, så vi valde eit billigare og tok utsikta til fots, gjekk på stranda og klatra på steinane og såg dei underlegaste formasjonar i rosa granitt. Det var verkeleg eit skue, langt meir enn sauvage-kysten.

Cote Rouge

Den siste natta i Bretagne var vi i Le Conquet, heilt vest i havet, etter raske avgjerder i ymse vegkryss. Denne byen skulle ifølgje boka vere ”unspoilt” , men han var i alle fall ”spoilt” nok med hundeskit; det verste eg har sett i Frankrike, og det seier ikkje så lite. Vi fann Route Touristique og hamna på Ponte Saint Mathieu. Nokre sjømenn skal ha teke med eit beinstykke av sjølvaste Matteus hit. Det må ha vore noko til gravrøveri dei stakkars apostlane og evngelistane har vore utsette for! Er det nokon som har prøvd å legge saman kor mange stader det er som hevdar å ha eit lårbein, eller ein bit av ein finger? Korleis no opphavet er eller ikkje er, så var i alle fall PSM ein framifrå stad, verd ein meir framskoten plass i boka! Her var det kyrkjeruin, gamalt fyrtårn og nytt fyrtårn, geiter og ponniar, gangsti ute på stupet med forklarande tavler, til og med på engelsk og krigsminnesmerke. Heilt vest i havet var vi, mest i båtleia. Det skal vere ein 40 km brei ”motorveg” for båtar uti der

Ponte Saint Mathieu

Hotellrom fann vi i hamna, framifrå utsyn frå takterassen. Dama på hotellet sende oss til restauranten Le Relais du vieux port. Der var det mykje gildt å sjå gjennom glaset og servering av ypperste klasse. Ettersom det var siste kveld i Frankrike, fleska eg til med foie gras og andeconfit, feitt nok!

Nattesvevnen vart noko uroa då fiskebåtane la ut i tretida, men no var vi i ein autentisk (unspoilt) by med autentiske menneske med autentiske yrke, så såpass fekk ein tåle!

Hamna

Og dagen etter barst det tilbake til good old Britain. Frankrike bra, men England best!