Ørsta frå A til Å, del 18 - reiser

R. Reiser


Sist familien min skulle planlegge ferie, sa yngste barnet mitt at ho eigentleg hadde sett nok idylliske mellomeuropeiske småbyar for ei stund. Det tok til å bli litt ”been there, seen that, done all”. Ja, slik kan det gå når mor dei siste åra har masa rundt for å få med ein del av det ho på ingen måte fekk sjå eller gjere i eigen oppvekst. Utlandet var så reint ubegripeleg langt borte den gangen. ”Langt nede i styggelanda”, brukte bestemor mi å seie om det mest som var sør for Tyskland, eller kanskje sør for Dabnmark? Desse landa var meir nokre abstrakte omgrep som vi lærte om i geografitimane, eller landkunne, heitte det vel då. Sverike var noko meir handfast, dit hadde til og med Aud og familien vore på telttur ein sommar, så eg skjøna at det faktisk var noko som let seg gjere.

Svensk flagg, uendeleg eksotisk!

Mi første store reise gjekk til Hellesylt, søndagstur med mor og far. Ein stad med slikt eit storveges namn, måtte vel vere noko heilt omframt, Hellesylt! Vi reiste med buss og ferge, men sjølve reisa minnest eg ikkje noko av. Det som har festa seg solid i minnet, er opplevinga av å vere på ein framandvoren og eksotisk stad med slikt eit dragande, magisk namn – Hellesylt, berre smak på l’ane, la assosiasjonane strøyme på! Mor hadde smurt med mat, venteleg i ei sko-øskje, og vi sat i nærleiken av ei bru med utsyn over sjølvaste framandland og åt. Men sjølv om vi heldt oss med heime-mat, var vi likevel innom eit hotell, for der fekk eg smake cola for første gong, Isi-cola i glasflaske med ringmønster. Du snakkar om å gledje seg på tynt øl! Eg var van med brus, tante Agnes hadde vent meg på i så sterk grad at eg lenge berre kalla henne tante Brus. Og tante Agnes hadde det vitet at ho heldt meg med skikkeleg brus, raud brus med bilete av Perle og Bruse på. Denne hotellmannen på Hellesylt kom med kaffifarga brus i vanskapte flasker utan bilete. Alt var feil, og smaken var det verste. (Eg opplevde tydeleg flashback då eg mange år seinare kjende same smaken i gamle DDR.) Mykje, mykje meir må eg ha opplevd på denne ferda, for ifylgje ho Anna i Pettergarden underheldt eg i veker etterpå med ferdaminne frå Hellesylt. Diverre må einkvan ha kome borti delete-knappen min, for eg hugsar ikkje meir.

Eksotisk!

Men det var andre ferder. Ein søndag lasta far og grannen traktortilhengarane fulle med kjerringar, ungar og det som elles let seg samle av slekt og vener og køyrde til Vatnedalen med drustelege matkorger. Der fekk eg for første gong i mitt liv sjå eit telt, kvitt spisstelt som den yngre bror min kalla ”knappahuset”.

Bror min og knappahuset

Og sanneleg vart det ein tur til sjølvaste byen og, då det langt om lenge vart oppdaga at eg var temmeleg nærsynt. Om bord i gamle ”Hjørungavåg” ved kaia i Ørsta og ei vågsam ferd over salte bølgjer til vi, ikkje heilt trygt, kunne gå i land nord i bya. Undervegs hadde far prøvd å vise meg radiomasta på Vigra, utan at eg heilt skjøna kva han snakka om. Men eg skal seie eg såg radiomast då vi var på heimveg med nye briller. Og for ei oppleving å kome heim og sjå at fjella var meir enn mørke klattar! Folk fekk kalle meg Brillemerra så mykje dei ønskte, briller har eg brukt kvar dag sidan.

Ørsta frå A til Å, del 17 - Q

Q. Ql ku?

Nei slike bokstavar heldt vi oss ikkje med fram på Dala. Derimot hadde vi ku, eller rettare kyr. Eg klarte aldri å opprette noko som kunne minne om vennskapsforhold til desse kratura, ja, ja, kreatura, då, om det skal vere så nøye.

På eit eller anna tidspunkt i oppveksten var det forventa at jenter skulle lære seg å mjølke. Mor mi hadde nok tidleg vorte nøydd til å sjå i augene at einaste dottera ikkje skåra særleg høgt på kjerringemneskalaen, men tykte vel likevel at ein freistnad måtte ho no prøve å gjere på å lære denne gagnløysa av ei dotter å drage mjølka ut or kyrne. Eg vart utstyrt med fjøsklede og toga og drog det vesle eg var god for. Etterpå var det min store skrekk at det skulle lukte fjøs av meg. Noko særleg til bad hadde vi ikkje i heimen, men det jamne regnet på Sunnmøre er ikkje berre å forakte, så eg kledde av meg så mykje som sømda tillet og sprang oppover markane. Mor mi sukka tungt og gjorde det aldri oppatt. Så mjølke, det kan eg ikkje.

”Kult” var eit uoppfunne ord den gongen, ikkje å snakke om SMS-varianten qlt! Men sjølve fenomenet, det at noko eller nokon var gildare enn anna, og det på ein ung, utstillingsviljug og urban måte, det fanst. Det fanst nedi Vik og nordi i bya, men i liten grad fram på Dala. Ein kan trygt seie at det å ha med ku å gjere, i alle fall ikkje var kult! Den som ville halde seg på rette sida av den usynlege streken, kunne ikkje på nokon måte la seg knyte til noko som kunne minne om fjøs og stall. (Om ein då ser bort frå jula, då var i alle fall stall meir gangbart). Nei, her var det tankar og tru i ”Det Nye” som sette standard. Og så hadde vi ei sentralt plassert parfymeridame med Ålesunds-dialekt som meir enn gjerne gav råd til eit landsens fåvit.Vi måtte ikkje finne på å vaske oss i andletet, sa ho, reint vatn kunne gjere uboteleg skade på ung Sunnmørshud. Nei, rensekremar måtte det vere, og lotion! Og så barst det til å hive vaskekluten og bruke dyrt erverva rensemiddel, som venteleg inneheldt både allergiframkallande og kreftframkallande bestanddelar den tida. Men vi vart no sparte for reint vatn. Og folk som tala bymål kunne vel ikkje ta feil i slike saker.

Det Nye, før i tida!

Ørsta frå A til Å, del 16 - P.

P - Pettergarden.

Pettergarden oppå Bjørdalsskiftet utgjer ein heil liten bolk i livssoga mi. Der styrte ho Petter-Anna med så mild hand at dei andre knapt nok merka at dei vart styrde. Ho Petter-Anna i si velmaktstid – det var brødbakst, svissrull og blomkarse, mykje blomkarse.

Han Einar var Dagsnytt, skrivebord og folkevogn. Og så var det Berte på loftet – finare handarbeid og resirkulering av gamle soger frå Austefjorden. Den gongen, før i tida, måtte eit kvinnfolk vere glad til om ho fekk eit rom og kjøken i huset til odelsbror. Hadde ein dertil ei handarbeidskiste, kunne det vel ikkje likare vere.

Anna spreidde varme og livsglede rundt seg. Aud, som var jamaldringen min, var attpåklatten i familien, og foreldra hadde gjort frå seg det grøvste av barneoppseding før ho kom til. Dermed fekk vi jentene fred til å halde på med vårt, så lenge vi ikkje ståka når det var Dagsnytt i radioen. Og kva fekk vi dagane til å gå med, så heilt og absolutt utan ”fritidsaktivitetar”? Nei, om vi sakna fritidstilbod, så hadde vi fridom, og ein kan undrast over kva som er det likaste? Dei første utfluktene våre var ”kaffiturar” oppi Gamlevegen, ikkje lenger unna enn at vi såg heim. Anna lagde til saft og brødskiver, og vi gjekk våre dryge 100 eller 200 m og var på tur! Seinare vart vi meir vidforige, og noko slag grensegang heimanfrå kan eg ikkje minnast at vi hadde. Såleis låg vi rett som det var og tøygde oss utover elvebarden for å få tak i blåleire. Symjekunsten var oss så aldeles framand, så ein slag risikosport var det nok. Elles flyt episodane frå desse tidlege barneåra saman, eit og anna fyrtårn står likevel att i minnet.

Rikeleg med plass hadde vi rundt oss, endå om ingen av oss hadde barnerom. Det var alltid ein fjøsgang, ein krok av løda, eit vedahus som kunne omgjerast til dokkehus, butikk eller leikefjøs. ”Man tager hva man haver og laver noget derav.” Då vi vart eldre, vart Petterbuda ledig etter at Berte hadde regjert der sine siste år. Då var vi longe forbi dokkehusalderen og langt inne i neste fase. Det eg best minnest av den meir vidarekomne ”leiken” i Petterbuda, er overnattingsturane og Tandberg’en. Det hadde seg slik at ein brørne til Aud hadde vore på anten fangst eller fiske, om det ikkje var begge deler. Der tente han såpass at han kunne kjøpe seg ein Tandberg bandspelar nordi bya før han kom heim. Då han igjen freista lukka på bølgjan blå, vart bandspelaren ledig og vi jentene hadde med eitt meir teknisk utstyr enn vi hadde hatt evne til å ynskje oss. Om broderen nokon gong har fått visst om dette, har eg aldri våga å undersøke. Men vi hadde bandspelar og vi hadde overnattingsløyve. På dette stadium av utviklinga hadde vi skaffa oss venninner nede på Vatne, og dei kom for å ta del i overnattingane. Solveig greidde til og med å få mobilisert bror sin med merr og kjerre, det var ikkje så reint lite av klede, mat og anna utstyr som skulle til når ein skulle vere borte ei heil natt og ein halv dag. Og så kom kvelden, med Tandberg, mat og heimeåleine-kjensle. Det er vel meir enn lite von om at ”radioteatera” som vart produserte i Petterbuda på tidleg 60-tal har vorte tekne vare på, og det er kanskje det beste. Det å få høyre sine eigne stemmer, var spaning nok, så eg trur ikkje vi la så mykje arbeid i handlingsgangen.


Tandberg båndopptaker, svære greier!