Ørsta frå A til Å, del 13 - M.

M. Matabombå hinnja mor, eller i alle fall mat

I boka ”Seierherrene” skriv Roy Jacobsen om skolekjøkenet som introduserte nyskapingar som tomatpuré i det rotnorske kjøkenet. Avkomet kom heim frå skulen og hadde lært noko som den matlagingsrøynde mor ikkje visste om. Om det var slik i Oslo-skulen, korleis var det ikkje då på ”dalane og strendene”? Den mest fem år yngre bror min lærte å bruke karri i den kvite sosen då han gjekk på ”husstell”. Han kom heim og varskudde om at slik skulle det vere på garden heretter, ein skulle ha karri i kvitsosen. Og mor vår tenkte vel med seg at vil odelsguten ha karri i sosen, så skal det bli karri, men ein stad gjekk likevel grensa: Ho smakte det aldri sjølv, ikkje far min heller. Etter den dagen vart det jamnt to variantar kvit sos i heimen, ein med og ein utan karri. Tja, kanskje skulle vi beint fram rekne med tre. Ketchupen fann etterkvart vegen til dei fjernaste krokane av kongeriket, og min kvit sos-variant var utan karri, med ketchup. Ketchupen kunne stripast inn i det kvite, eller rørast heilt ut, alt etter personleg hug og hang.


Det var ei tid før og ei tid etter ketcupen kom til landet.

Nei, noko slag nye påfynstre stod ikkje på menyen i dei heimane eg frekventerte. Ein heldt seg til det gamle og velrøynde. Grillene frå skolekjøkenet vart beint fram ei kjelde til splid i det som før hadde vore harmoniske heimar.

Den mangfaldige tante Agnes utgjer likevel eit unntak. Ho kunne finne på å lese ei ny oppskrift i eit blad og utan vidare teste ho ut på den godmodige onkel Hans. Men då må eg igjen minne om at han onkel Hans var ”den tålmodigaste mann på jord”. Ja, det året ho hadde Amerikadamer på besøk, serverte ho jamvel salat, med reddik og rjøme. Eg veit det, for eg var der!

Den minst omtykte tradisjonsmaten for mitt vedkomande var saltfisken som låg i tønner i kjellaren, vinteren over og vel så det. No for tida blir ”gammalsalta sei” servert som kostesam delikatesse. Men den gamle, gulna fisken frå kjellaren vår, kva fiskeslag det no måtte vere, var eg ikkje i stand til å finne noko forsonande ved; det vart å berge seg på smør og poteter.


Salta fisk - aldri meir!

Når fiskebilen kom med noko ferskare vare, var det gjerandes å svelgje unna, men likast var det når søndagen kom og det var kjøt eller kjøtkaker. Kjøt var kjøt, kva dyr og kva del på dyret det no kunne kome frå. Ord som indrefilet, mørbrad og flatbiff, enn seie chateaubriand og entrecôte, eksisterte ikkje i vokabularet til foreldra mine. Seinare, då yngre og meir vidforige medlemmer av slekta kom attende til heimegrenda og kunne fortelje at den tynne slintra dei kalla indrefilet, skulle vere så uhenteleg til stas, vart det oppklåra at mor mi alltid hadde late den delen av slaktet gå i morren

Rosasteikt chateaubriand stod ikkje på repertoaret.

Men om vi no vart velsigna med ein og annan kjøtmiddag som far henta ut frå leigd fryseboks hos Martin Ose etter arbeidstid laurdagane, er det kjøtkakene eg hugsar best; godt utspedde, ein sløste ikkje med dyrebare råvarer, serverte med godt gjennomkokte poteter, brun sos og ertestuing. Til dessert var det sviskegraut, eller ”nedlagde” plomer i gode år. Søndagsmiddagen vart servert klokka 12.00 i mange år, men av ei for meg ukjend årsak vart han ein gong vedteken utsett til 12.30. Og slik vart det, heilt til Skiheisa på Bondalseidet kom og skipla heile søndagsrutinen for skikkeleg folk. Mor mi kom aldri over det.