Ørsta frå A til Å. Del 4 - D.

D. Dalane og strendene

Dalane og strendene står for meg som eit noko disig omgrep frå oppvekståra. Kanskje var det 17.mai, når vi skulle stille opp til tog at denne nemninga vart nytta? (Og på sjølvaste 17. mai var det jamvel ei eiga forbøn for dalane og strendene: ”Gud signe Noregs land, kvar heim, kvar dal, kvar strand.”)

17. mai, eg fekk halde i fanesnora! Raud jakke, raud hatt og handveske. På den andre sida gjekk Aud iført same antrekk.

I alle falle måtte det no ender og då vere nyttig å samnemne utkantane i gamle Ørsta kommune på denne måten. Og eg kom altså frå ein dal. Desse strendene dei snakka om hadde eg liten og ingen kjennskap til. Men eg forstod vel at det budde folk der og.

Strendene

Min barndomsdal var Åmdalen. ”Grønn var min barndoms dal” er ei kjend oppvekstskildring frå Wales. Min barndomsdal var og grøn, grønske og regnver går godt i hop! Når han då ikkje var kvit, aldeles kvite var vintrane den gongen med brøytekantar som sikkert var minst to meter.

Åmdalen

Vi som vaks opp fram på Dala på denne tida, kom vel neppe frå det utan før eller seinare å bli sett på plass av dei som beherska verda og budde nede i Vik, beint fram i sentrum av tilværet.

Kvart skuleår var det faste turar ned til Vik for å gå til tannlækjar. Vi reiste flokkevis, og dei eldre ungane visste å skræme dei mindre rett grundig med kva pinsler dei hadde i vente. Utsmykkinga på venteromet gjorde sitt til å forsterke angsten, eit av bileta på veggen skildra så levande korleis det var for eit lite barn å få tennene trekte ved hjelp av stubbebrytar.

Det hende også at vi sykla i flokk ned til Vik i meir private ærend og unngjekk vel stort sett å bli oppdaga av dei fastbuande. Men så skulle vi til å bli utsett for meir systematisk sosialisering; vi skulle ned til Vik og gå på skule! Det byrja smått og pent i 7. klasse med skolekjøken laurdagane. Då kunne vi ikkje lenger unngå å verte oppdaga av dei som i kraft av å bu i sentrum sette standard for det meste. Til all lukke hadde vi frå Brautaset skule nokon som vi kunne plassere på rangstigen under oss, nemleg follestaddalingar. Vel hadde vi fått med oss at det budde eit slag folk på ”strendene” og, men dette var såpass abstrakt at vi ikkje kom oss til å sjå ned på dei. Det er rart med det, skal vi finne nokon å forakte, må det gjerne vere nokon vi veit om og nesten kan identifisere oss med, men berre nesten. Så follestaddalingar altså, dei stod lagleg til for hogg.

I vaksen alder har eg så godt som ingen kontakt med follestaddalingar, men det kunne no vere intereressant å vite om dei og meinte at dei kom frå den likaste, ja beint fram den einaste brukbare dalen i Ørsta. ”Fram på dala vårå” , hermde vi etter follestaddalingane, så trygge i trua på at det var i vår dal det budde folk.

Follestaddalen, venteleg er den eine dalen like bra som den andre.

Ørsta frå A til Å. Del 3 - C

C. ABC

Bokstaven C var eigentleg eit framandt dyr i Ørsta, som i landens strok ellers. Caféar fanst ikkje i vårt vokabular, men trauste kafear som Norrøna og Gjestestova. Denne mest totale mangelen på gode c-ord var sjølvsagt ei utfordring for dei som skulle lage lesebøker. Men det er nettopp her, i leseboka, vi kan finne eit naturleg tilknytingspunkt til C; ABC’en eller abbsebokja. Vi var ikkje nett så forvende med biletbøker den gongen, og bileta frå Hans Bergersen Lesebok, fyrste skuleåret, femte opplaget sit som spikra i minnet. Og det er ikkje heilt sant dette med at ”Far les” og ”Mor Syr”! Rett nok syr mor side 19, men far, han ror, han gjer altså nytte for seg han og. Og på side 21 er det mor som sit gjerandslaus på ein stol og les, ”Mor les i boka”, medan ”Far målar låven”. På same side bilar Per med far, men ”Rut ror i båten”, mo åleine. Var det kan hende ikkje slik ei ofseleg kvinnediskriminering i dei gamle lesebøkene som 70-talsfeministane ville ha det til? På side 84 og 85 er det likevel kjønnsdeling av godt, gamalt merke, familien er på handel, og Jon får ein raud bil, medan Liv får ei lita dokke med gult hår. Men dette var nett det vi streva så fåfengt med vi som hadde småborn på 70-talet; gutane ville ikkje leike med små dokker med gult hår og småjentene var berre så måteleg interesserte i bilar og bæbu. På side 94 og 95, der Liv og Jon byggjer hytte, handterer dei hamar, sag og målarkost begge to. Det ser ut som Bergersen vart utsett for ein del urettvis sjikane på 70-talet.

Det var på Bjørdal skule eg fekk mi første opplæring. Det året eg tok til på skulen, 1954, var det 12 elevar på skulen, og eg var så forferdeleg minst! Og dei største gutane var så forferdeleg store. Eg kan slett ikkje minnast at dei i tillegg var ”stygge”, men det var ille nok at dei var store. Heldigvis var dei største jentene milde og snille. Og så hadde eg sjølvsagt granneungane Aud og Gunnar rundt meg heile tida. Men Aud hadde den føremun at ho var ekte bjørdaling, medan eg, på grunn av utskiftinga i 1948, kom frå ”ingenmannsland” mellom Vatne og Bjørdalen. Meir skulle det ikkje til for å få ein keim av flyktningkjensle den tida, det var viktig å høyre til! Læraren var i alle fall ein gamal kjenning, så i så måte kjende eg meg trygg.

Sjølvsagt gjekk vi til skulen, vi som alle andre. Ikkje ein gong lærar Einar rygga ut Folkevogna i utrengsmål. I starten gjekk Aud og eg åleine. Nokre eldre gutar hadde same vegen, men dei minnest eg ikkje at vi såg noko til. Vår rute gjekk vel så mykje utanom og rundt ikring som etter vegen. Det var så mykje så sjå og oppleve, ein bekk der det kunne gravast tunnel eller lagast demning, konglar som vart finfine kyr og sauer, herlege sølepyttar, blomster, fuglar. Resultatet var at vi kom for seint til skulen oftare enn vi kom tidsnok. Så vart det halde eit lite foreldremøte og bestemt, utan at vi vart rådspurde, at vi skulle gå i følgje med læraren kvar dag, d.v.s. kvar skuledag – ein plaga ikkje barn til skulen kvar dag i den tida! Og dermed endra skulevegen seg frå eventyrferd til pliktlaup. Kor lenge straffe-eksersisen varte, minnest eg ikkje, venteleg til vi hadde lært at skuleveg er skuleveg og frileik er frileik.

Skulevegen vår, rett etter den skræmande Tjukkeskogen.

Lærar Einar hadde på ei og same tid sju årstrinn å ta seg av, og han var langt frå den einaste læraren i landet som hadde det slik. Å halde i gong sju forskjellig opplegg i alle fag, var nok for mødesamt, så vi vart samla til felles undervisning så langt det gjekk. I reknetimane sysla vi kvar med vårt og gjorde unna dei forskjellige reknehefta i tur og orden. Likeeins var det vel med skrivinga. Men i dei ”munnlege” faga, som verkeleg var munnlege den gongen, var det mest praktisk at flest mogleg heldt på med det same. Så når det grøvste var unnagjort av lese- og skriveopplæringa, kunne ein bli ”forfremma”, ikkje nett til saligheten, men til storskulen. Såleis begynte eg å levere inn fysikk-øvingar alt i 2. klasse. Noko særleg til fysikar vart det no likevel ikkje av meg. Det gildaste for meg på skulen var skuleboksamlinga, alle desse brune og blå bøkene frå Biblioteksentralen, så tørrvorne utanpå og så fulle av mangslunge liv inni, ”Frendelaus”, ”Frostmoborna” og mange andre hjarteskakande lagnader.

Bjørdal skule 1954

Men då eg var komen så langt i vokster og visdom at eg var klar for den rettelege storskule-statusen, 4. klasse, vart Bjørdal skule nedlagd. Om kva dragkamp som i dette høvet gjekk føre seg bak kulissane, veit eg lite og ingenting, men eg minnest at både born og foreldre var spente på resultatet. Og sjølvaste ”skjebnedagen” kom. Mor og eg stod i åkeren då ei skulestyrekvinne frå Bjørdalen kom og fortalde at no var det bestemt, det vart nedlegging. Og ikkje nok med det, av for meg uutgrunnelege årsaker skulle Bjørdalsungane skyssast forbi Brautaset skule og til Åmås. Det skulle ikkje mykje foreldremøte-verksemd til på Vatne-eidet og Bjørdalsskiftet før det vart bestemt at Aud, Gunnar og eg i alle fall skulle begynne på Brautaset.

Ørsta frå A til Å. Del 2 - B.

B. Basar og bekmørkre

Brukande B-ord frå heimegrenda er det ikkje vandt å finne; barneforeining, basar, bedehus, bekmørkre, Bjørdalen, jau her er det berre å forsyne seg! Kan ein 10-12-åring no for tida skjøne at vi kunne gå i veker og gledje oss til ein sanitetsbasar? Venteleg ikkje. Eit pirrande førespel til basaren var det å få gå gardimellom med basarbøker, forventning og førebuing på ein og same gong. Om nokon under 50 skulle kome til å lese dette, kan eg opplyse at ei basarbok var som ei skule-skrivebok, berre med nummererte liner. Loddkjøparen skreiv namnet sitt på ei line og kosta så på seg så mange repetisjonsteikn nedover sida som ho/han fann høveleg. På neste gard kunne dei så sjå kor mange kroner grannen hadde spandert. Eg vil tru det låg ein mun marknadsføring i dette.

Det var stort sett i Bjørdalen eg fekk gå med basarbøker, og her var det ein b som lagde store hakk i gleda: bekmørkret! Basarar høyrde nemleg haustatida til og kommunen sløste så visst ikkje bort skattepengane på veglys i avkrokane. For meg var det eitt av to når det gjaldt å kome seg gjennom den trugande Tjukkeskogen: springe eller synge. Dei første åra eg gjekk åleine, vart det mest song, sidan miste eg vel trua på at mørkemaktene skulle bli paralysert av den spede songstemma mi. Desto betre var det då for basarbok-ungen å kome trygt i hus i det første huset i sjølve Bjørdalen. Der budde det fem ugifte sysken som hadde kvar sin pengepung. Då vart det mange liner, ja, jamvel sider, i basarbøkene. Men elles vart no ein liten loddseljar jamt over godt motteken. Dei tradisjonelt påhaldne sunnmøringane losna grepet om låsen på pengepungen når det kom basarbøker til gards. Så visste dei og kva pengane gjekk til, det var helst misjon eller sanitet.



Skummelt med skog! Det var her vesle Rødhette gjekk, og plutseleg kom det ein ulv!

Langt om lenge kom den etterlengta basarkvelden. Folk gjekk vel stort sett mann av huse, og det var godt om jamaldringar ein kunne ståke med. Kva foreldre som hadde meistra oppsedinga og kven som hadde vore mindre heldig, viste seg når den obligatoriske talaren kom på stolen. Då skulle ungane til skikkeleg folk sitje i ro og teie. No meiner eg av hjarta at dei som oppseda meg, var skikkeleg folk, men diverre vart det ein tendens til basar-utagering då eg nærma meg ten-åra. Dette er vel noko mange foreldre har fått røyne; ein vil så vel, og så gjev avkomet seg til å ”utagere”. No var målestokken så heilt annleis på 50-talet. Ein kunne oppnå dårlegare rykte med å flire under basartalen enn det dagens unge må spy innandørs på Shell for å klare. Men attende til dei meir uskuldsreine barneåra då ein tedde seg som folk på basar: Stemninga vart piska gradvis opp med runde etter runde med åresalg. Etter timar med årar, kaffi, talar og drøs, nærma o salige stund uten like seg: trekninga! Etter veker med loddsalg, ein lang og innhaldsrik laurdagskveld, timar med rensel inn og ut av dørene på Ungdomshuset eller Bjørdalsskulen, nærma sælestunda seg; der det skulle avslørast kven som hadde vunne ei brodert sofapute, ein glasvase frå Samvirke, ei dokke ( og for ei forlystelsens stund om ein innbarka ungkar vann ei dokke eller ein barnegensar!). Hovudgevinsten var gjerne ein vakkert brodert duk. Eg minnest ein gong eg som framvokstring vart vekt ein tidleg søndagsmorgon av mor som spent spurde kven som hadde vunne hardangersaumduken. ”Han ligg i pjekkertlomma mi,” svarte eg svevndrukken. Noko vonbroten vart vel mor då ho fann ein liten løpar i lomma, men hardangersaum var det, av beste merke, og løparen har eg framleis.


Hardangersaum, men ikkje sjølvaste duken!

Så var det heimvegen frå basar. Ein gong var eg vel så liten at eg gjekk heim i lag med mor, men det er gløymt. Dei heimturane eg hugsar, er då basarkjerringane let det dryge, og selde årar så lenge det var skillingar å lokke av folk, dei seine haustkveldane, langt forbi vanleg leggetid, då bekmørkret slett ikkje var trugande, då vi var mange i flokk, og ein heimtur på eit par kilometer godt kunne ta eit par timar, då det ikkje var sett grenser for innetid, ettersom vi måtte få oververe sjølve trekninga, glade, mørke haustkveldar som berre hadde ein sorg i seg: det var så lenge til neste basar!

Ein noko særeigen variant var det når Barneforeininga i Bjørdalen hadde basar. Denne foreininga var heilt og fullt barnestyrt, ikkje eit menneske over 13 hadde talerett. Vi hadde møte, og vi broderte duk. Traktementet stod nok mødrene for, men elles styrte vi sjølve. Den broderte duken gjekk på omgang og må ha vore eit underleg klenodium for den som vann. Sjølvlaga foreiningssong hadde vi og, det eg minnest av melodien verkar nokså heimespøta, og ordlyden var slik: ”Ja, no er det barneforeining, vi strikkar og syr det vi kan. Om hausten då har vi ein liten basar til inntekt for barneheimen.”

Ørsta frå A til Å. Ein guide til rural oppvekst på 50-talet. Del 1 - A.

Ørsta

Alle bilete som er merka med voldaveiret.no er attgjevne med løyve frå veirmeisteren, http://www.voldaveiret.no/.


A. Tante Agnes

Den mest ruvande A-en i min oppvekst var tante Agnes. Utetter 50-talet vil eg tru det var som ei glanstid for dei friviljuge organisasjonane, folk hadde det litt romslegare, samstundes som det var mykje å ta hand i. I alle fall var det ei glanstid, heilt friviljug, for tante Agnes. Eg vil sjå den ørsting frå denne tida som aldri har høyrt om ho Agnes. Barnas Vel, Sanitetsforeininga, jonsoktog, barnehage, hagelag, Folkebadet, ei uendelegheit av basarar og messer – tante Agnes var alltid i spissen, i alle fall slik eg minnest.

Folk likar å kunne sole seg i glansen frå ein kjendis. Om ein ikkje har ein handfast kjendis å vise for seg, så kan ein vel alltids grave fram nokre slektsband, av varierande bonitet. Det er vel rimeleg truverdig at det finst nokre ætlingar av tidlegare visepresident Mondale i Mundal i Sogn. Slektsbanda som Marilyn Monroe skulle ha i Haugesund, er gjerne av det meir uautoriserte slaget, men ho Torill søskenbarn og eg hadde i alle fall uomtvistelege slektsband til den lokale kjendisen tante Agnes. Og vi visste å utnytte det! Som til dømes då det var Ørsta-messe. Om eg ikkje går meg heilt vill i barndomsminne, så var det ei slik messe i det ein gong nye meieribygget, som no for lengst er fråflytta og har vorte butikk, og ei i det den gong nye yrkesskulebygget, som no er gamalt, meir for avfeldig å rekne. Det er vel den siste eg hugsar best, for då kom det softis til Ørsta. Dei som var innvigde i kunsten, og mellom desse var det rotekte ørstingar, vreid på eit handtak, og så kom det is ut, is med ein beint fram saleggjerande smak. Her var vi sanneleg ikkje langt unna underet i Kanaan. Det gjaldt å spare på skillingane og bruke det ein kunne skrape saman til dette Herrens vedunder, no også på Sunnmøre. Og inngangsbillett til messe-området kunne det sparast på, for der inne var tante Agnes og styrte og ståka, og Torill og eg måtte ”berre inn og snakke med tante Agnes”, gong på gong. Durkdrevene farkungar eller gode sunnmøringar?


Torill og eg

Tante Agnes hadde ein reint ubendig innsatsvilje og –evne. I tillegg til alt organisasjonsståket heldt ho ustoppeleg på i heimen, lagde mat, baka, sydde til basarar og til oss borna, stelte ein premiehage og var retteleg i sitt ess når ho fekk halde selskap.

Selskap på Ose, trendens til utagerande brusdrikking.

Heime hadde ho han onkel Hans, ein noko meir stillfarande mann, med ansvarsfull jobb som heradskasserar. Det var nok dei som tillet seg å tykkje synd i han Hans som hadde slik ei vidforig kone. ”Han Hans må vere den tålmodigaste mann på jord”, høyrde eg sagt. Men eg vil no tru at han ikkje hadde det så verst. Han fekk godt stell heime, og når han stundimellom sat der åleine i roa med pipa og katten, kan det vel ha vore ei godstund, det og. Vi ungane som kom og gjekk, minnest berre fred og harmoni. Nå, ja, ein ting kunne Agnes og Hans vere usamde om, det var kven som sov minst. Begge ville dei gjerne overgår den andre i svevnvanskar. Hans fekk passet sitt så alvorleg påskrive ein dag, at soga har gått på slektsmunne til denne tid: Han var nøye på middagskvilda, anten det no var helg eller yrke, selskap eller ei, men han sov aldri, han berre la seg attpå litt. Så kom den dagen då den legendariske katten Lava hadde fått ungar i senga til Hans i middagskvilda, og han ikkje hadde merka noko til det.

"Og du påstår at du aldri søv!"

Så kom den sommaren då vi som framleis hadde huset på Ose som vår andre heim i Ørsta, tok til å snakke oss i mellom om at no hadde visste tante Agnes teke til å verte gamal. Det var ikkje berre å fare over fleire kvadratmeter med blomsterbed, bake tre-fire kaker og vaske kjøkenet og trappa to gonger dagleg lenger. Sanneleg kom den dagen då tante Agnes sat i ein stol i hagen og let andre springe etter kaffien. Då skjøna vi at det var ein heil epoke i liva våre som gjekk mot slutten. . Den siste gongen eg såg henne, var det basar på Folkebadet, og der sat ho med loddbøkene, ikkje ved full vitalitet, men i sitt rette element.

Karen på Madeira

Reisa til Madeira starta ikkje heilt etter planen. Eg fekk ei slags solidaritetskjensle med togpendlarane på Austlandet då eg stod på perrongen på den vesle lokalstasjonen og venta på eit tog som ikkje kom. Ei heller lite lokaliserbar røyst kom ovanfrå og sa at toget diverre var 45 min. forsinka. Å gje seg til å bruke munn på ei røyst som kjem frå skyene eller der omkring, er noko eg har ovstor respekt for. Eg er van med at røyster ovanfrå kjem frå autoritativt hald. Så vi pakka med oss alt vårt og gjekk over til busshaldeplassen der alt var på stell og i rute. Det same var stoda på sentralstasjonen og vi låg i sengene våre natta igjenom. (Her er det, mest umerkeleg, baka inn ein allusjon til de gamle islendingane som sat heime på garden vinteren over.)

Vinterleg togstasjon, Madeira, here I come!

Den gamle følgjesveinen min på ferder der oppe blant fuglar og englar, flyskrekken, har bleikna noko i det siste, ikkje minst etter at eg las ei ualminneleg teit og tåpeleg bok av Allen Carr (han med røykeslutt-kursa) om korleis ein kan kvitte seg med flyskrekk. Bittert å måtte vedgå at ei språkleg infantil og innhaldsmessig tilbakeståande bok faktisk verka. Eg er ikkje sånn som les banale sjølvhjelpsbøker og ser lyset – vil ikkje! Om flyskrekken har minka, har det skjedd tilsvarande tap av sjølvkjensle. Bittert.

Men etter 4 ½ time i øvre luftlag, landa eg altså udramatisk på Madeira, og for første gong var eg ikkje audmjukt takksam for at eg endå ein gong kunne stå trygt på det vi innbiller oss er fast jord, men som eigentleg berre er eit skal som skjuler glødande, frådande, boblande masser. Vi går i fåre kvar vi går.

Fly har ein tendens til å lande, her på Madeira.

David stod klar med maxi-taxien (eller var det minibussen?) til å ta oss med til Quinta d’Estreito, som låg noko lenger borte frå byen enn vi hadde fått inntrykk av på nettsidene deira. Utsikta var storslagen, det skal dei ha, og ein hyggjeleg velkomst vart det, med gratis madeira på romet, noko vi straks kasta oss over, ettersom det var ver til å sitje på balkongen. Det var og ver til å sitje ute og ete ein noko forsinka lunsj, og der fekk vi det første møtet med dei blide kelnerane som skulle gjere sitt til å kaste glans over opphaldet.

Etter dette måtte dei eldste av oss kvile, medan vi som er fødde etter mai -47 gav oss til å utforske nabolaget. Mi personlege utforsking førte meg til det som verka som eit lite turistinfisert lokalsamfunn.

Utsikt frå første hotell.

Middag kosta vi på oss på Bacchus, den einaste innomhusrestauranten på hotellet, og kalla gourmet-restaurant. Eg trur kanskje ikkje Hotell og restaurantarbeidarforbundet, eller LO for den del, står særskilt sterkt på Madeira. Dei same tre kelnerane var rundt oss og om oss frå morgon til kveld, i vår sjargong den korpulente, den tynne og sjefen. Men det er nok ikkje spesielt pc (og her snakkar vi ikkje om personal computer, men om political correct) å kalle folk korpulente, så la meg heller kalle han Han som ga F i Grete Rode og Fedon Lindberg, heretter forkorta til HSGF. Dei tre rettane våre smakte godt, og rimelege sutalause gjekk vi til sengs den første natt.

Dei som var med på denne turen var først og fremst svigermor mi som fyller nitti i år, og ville ha med dotter og son med ektefeller på framandlandsferd. Ho skulle vere The First Lady (TFL) på denne turen, ikkje urimeleg, ettersom ho betalte det heile. Svigerinne hadde lese om Monte, ein fjellandsby med gilde hagar og gondolbane. Sjåfør David køyrde oss dit neste dag, og vi skjøna at det var dårlege tider for drosjesjåførar då han baud seg til å vente gratis på oss i to timar. Den finaste hagen var ikkje farbar for rullestolbrukarar og den nest finaste berre delvis, så TFL fekk ikkje fullt utbyte av herlegdomane.

Sledekøyring på asfalt var nytt for oss, men her kunne ein altså sitje i ein treslede og verte styrte og losa ned bratte bakkar med hjelp av to menn i stråhatt. To av oss prøvde, vi andre heldt oss til David. Opphavet til denne skikken skal vere at dei rike handelsmennene som budde der oppe i gamle dagar, hadde bruk for å kome seg fort ned til hamna når det var skip i sikte.


Sledekøyring på Madeira-vis.

Vel nede i Funchal by hadde vi god tid til lunsj før karnevalet skulle ta laust. Av alle fortausrestaurantane med innkastarar, valde vi den som hadde tilråding frå ukebladet Hjemmet hengande i ei klype, i trygg forvissning om at Hjemmet neppe kunne ta feil i kulinariske spørsmål. Men dei to som valde lammekotelettar, vart sørgjeleg skuffa. Eg hadde det bra med det assorterte fiskespydet mitt. Heile tida medan vi sat der, passerte karnevalskledde store og små.

Tilråding frå ukebladet "Hjemmet".

David hadde forklart oss akkurat kvar karnevalsopptoget skulle begynne og kvar vi skulle stå. Det var ikkje så enkelt å kome seg i frontlinje med rullestol, så TFL & Son ga seg etter ei stund og tok turen til eit gamalt fort ved sjøen. Vi andre betalte oss inn til tribuneplass.

Det var vel ikkje nett karnevalet i Rio, dette. Kostyma bar meir preg av karnevalsutstyrsindustri i land med billig arbeidskraft, eller heller lettvint heimekonfeksjon. Men stemninga var det ikkje noko å seie på. Då opptoget nærma seg slutten, auka graden av frivolitet. Ein bryllaupsseremoni på eit lasteplan hadde ikkje eit fallossymbol, men ein utsøkt usmakeleg plastikkfallos som sentral utsmykning på altarringen. Ei undrande lita prinsesse på ca fem år vart storøygd vitne til eit par som agerte kopulering med eit raritetsbutikk-kjøpt lem som leverte på storleik, men elles såg ut til å ha sett betre dagar.

Frivol bryllaupsseremoni

Etter dette tok vi vegen gjennom gamlebyen der overivrige restaurantinnkastar opererte tettare enn regnbygene på Nordvestlandet ein typisk julidag i fellesferien. Eg er ikkje ein gjennomført sur person, men hyperaktive restaurantinnkastarar har eg noko imot. Vi ringde til David og åt på hotellet. Kvelden vart avslutta i baren i femte etasje, der vi var einaste kundar med ein overlag blid HSGF som tenarskap.

Den neste dagen delte vi på oss. Eg drog først med hotellets shuttlebus til søsterhotellet for å sjekke ut spa-fasilitetane. Vi har alle vårt. Desse vart fort ferdigsjekka og nådde på ingen måte opp til gullstandarden, Selma-Spa i Sunne. Shuttlebus-sjåføren hadde omsorgsfullt formant meg om kva veg eg skulle ta til byen for ikkje å verte utsett for ein snarleg trafikkdød. Eg lyttar gjerne til røynde folk i slike saker, og kom meg meinlaust til byen etter ein halvtimes vandring.

Eg er ein meir enn ordinært lunsjavhengig person, og no var radaren finstilt på Høveleg lunsjrestaurant. Denne dagen ville eg finn ein restaurant utan ivrig innkastar og speida etter ein stad der kelnerane ”couldn’t care less”. Og dette fann eg. Først stod eg ved menyplakaten utan at nokon brydde seg. Så stod eg ved døra med fleire kelnerar innanfor, framleis heilt usynleg. Etterkvart tok eg direkte kontakt med ein av dei og spurde om løyve til å setje meg. Etter all denne likesæla frå kelnerstanden, rekna eg med at dei hadde mat som selde seg sjølv. Eg bestilte ein lokal fisk med eit så ukjent namn at det var ute av hovudet like fort som eg greidde å uttale det. Men eg må berre legge meg flat og tilstå at måltidet var heilt ordinært, som ein norsk fiskemiddag på 50-talet med det unntak at det var reker i sausen.

Sky denne restauranten. Maten er like

uinteressant som kelnerane er

uinteresserte.

Den store utfordringa vart no å finne bussen til hotellet. Prioritet 1 var gratis shuttlebus, ikkje berre greit å finne att den rette haldeplassen for den som er så 110% kvinnfolk som meg. Tida for shuttlebus kom og gjekk, og eg gav meg til å baske med lokalbuss-saka. Ein skal ikkje klage over solsteik i februar, men frenetisk bussjakt og stikkande sol vart ein noko krevjande kombinasjon, så då eg hadde funne haldeplass for buss 3 og buss 3 til og med kom, og det viste seg at eg ikkje skulle ha gul buss 3, men raudstripete buss 3 frå ein heilt annan haldeplass, var eg mogen for gul drosje attende til Quinta d’Estreito. Drosjesjåfør Roberto var ein prateglad og kunnskapsrik mann, så vi kom gjennom mange emne på turen, ikkje minst finanskrisa som har råka Madeira og. Engelskmannen har vorte påhalden med pengane sine. Dei som lever i eit land Fremskrittspartiet berre kan drøyme om, ser no pensjonssparinga forsvinne i den meir koksgrå enn blå lufta.

Roberto ville gjerne køyre meg fleire gonger, men eg måtte seie at vi for det meste trengde maxi-taxi. ”Then I can give you the number of my friend David”, sa han, som om vi ikkje kjende David allereie! Men så er Funchal å likjast med Drammen når det gjeld storleik, så det er vel ikkje å undrast over at drosjesjåførane kjenner kvarandre.

Gule drosjer med for få oppdrag.

TFL hadde kvilt denne dagen og var no i fin form. Vi sat på balkongen og lengta lite til gamlelandet. Dei tre levada-vandrarane våre kom blide og glade attende. Dei hadde gått og gått, og då det var på tide å kome seg attende til hotellet, gjekk dei på måfå ned ei trapp og kom til ein veg med busstopp, og der kom det akkurat ein buss som skulle til den lokale kyrkja ved hotellet. Herren held hand over sine.

Levada, vasskanal med sti.
Også denne kvelden vart avslutta med Spumante hos HSGF i 5. etasje.

Baren i 5. der HSGF var verten vår kveld etter kveld.

Då femte dag rann opp, hadde vi alt frå nattes tider skjøna at dette var dagen for innandørs aktivitet. Regnbygene som i stor grad let seg stoppe av fjella på Madeira og såleis held seg på nordsida, hadde teke rennfart og kasta seg med største vellyst over den sørlege luten av øya. Vi booka oss på shuttlebussen og bad sjåføren setje oss av på Dolce Vita shoppingsenter. Alt første kvelden var det ein noko tilårskomen herre som nikka til oss med noko meir enn standard vyrdnad. Vi tykte han likna reint påfallande på den kjende, men mediesky nordmannen Fred Olsen, og tenkte kanskje han helste så blidt fordi vi tala norsk. Så vi hadde ei heller harmlaus tidtrøyte med å spekulere på om den venteleg ikkje heilt pengelense skipsreiaren og forretningsmannen kunne opphalde seg på same hotell som lønnsmottakarar frå Norge. Men då vi møtte han på gratis shuttlebus og høyrde han snakke engelsk med svenskane, fann vi ut at det nok var ein kloning, berre.

Dei to herrane i følgjet fekk beskjed om å utstyre seg med Gore-Tex og paraply og tråle eit av damene avgrensa område for å finne hotell til dei tre siste nettene. Damene brukte regntida på shoppingsenteret og fekk i stand ein slags Bli-ny-dag for TFL. Herrane tok jobben på ramme alvor og tråla hotell i to-tre timar. Til slutt fekk vi melding om at avtalen var i boks. Etter å ha saumfare det eine marmorpalasset etter det andre, fann dei eit hotell med knirk i golvet, og der ville dei bu. Finanskrisa har som nemnt råka øya, og dei klarte å få The George Bernard Shaw-suite og to rom med seafront-balkong til ein avgjort akseptabel pris. Så det var berre å flytte neste morgon.

HSGF var ikkje på jobb denne siste kvelden på d’Estreito, og lageret av spumante i vår prisklasse var tømt, så vi måtte gje oss til å utforske ymse årgangar madeira assistert av ein skrinn, men rimeleg venleg kelner. Empirisk forskning viste at 15 år gammal madeira er betre enn fem år gamal, og den ti år gamle er om lag midt på treet.

Dei eldste er best.

David var synleg imponert då han neste morgon fekk æra av å køyre oss til Reid’s Palace, det faste hotellet til Winston Churchill i åra etter krigen. Det er vel mogleg at vi i fakter og utsjånad ikkje kan mistenkjast for å ha vakse opp i omgjevnader tilsvarande Blenheim Palace.

Reid's Palace, kongen på haugen.

Eit talrikt concierge-korps tok mot oss, og TFL fekk spesiell service, det skulle berre mangle. Heisdørene på Reid’s var i smalaste laget for rullestol, men med noko lirking gjekk det bra. Det mangla i alle fall ikkje på god vilje. Etter å ha installert oss, fann vi fram til rimeleg lunsj på ein italiensk restaurant, utskeiinga i matvegen utsette vi til kvelden. Før middag kroa vi oss på George Bernard Shaw-terassen i solnedgang. 15 år gamal madeira smakte vel så bra her.

GBS-balkongen
Frukosten på Reid’s skal ikkje nokon, ikkje ein gong under tortur, trur eg, få meg til å seie noko vondt om. Vi var allereie blitt vane med ”champagnefrukost”, dvs. musserande vin, venteleg med kvantumsrabatt, men her steig kvaliteten på det musserande, og elles fòr den rotnorske tankegangen straks attende til ”dei kostelegaste rettar” slik dei vert skildra i folke-eventyra. Vi gav oss god tid og sørgde for ”value for money”. Men ein slange i paradiset greidde eg sanneleg å finne her og: gjester som ikkje visste å kle seg sømeleg! Det finst ikkje ei dame på jorda som kler knelange, vide shorts, og for damer over 50 burde det eksistere forbod, strengt handheva. Om ein no tykkjer at shorts er eit høveleg plagg for terrengvandring, kan ein vel koste på seg det eine minuttet det tar å skifte etter frukost? Eller vurdere noko meir kledelege substitutt som piratbukse, sportsbukse meed snøring under knea eller såvore. Og kva med menn og shorts? Kort fortalt: I ein vakkert avstemt frukostsal med asurblå havutsikt og ein hage det tar seks gartnerar å halde orden på, er ikkje synet av hårete mannelegger og skranglete kne noko som fører ein endå eit hakk opp på estetikkhimmelen. Hercule Poirot ville aldri ha tedd seg slik, aldri! Lord Baden Powell gjekk vel i shorts. Grøssevibber.

Dei tre dedikerte levadavandrarane ville også i dag ut på tur, så vidt eg kunne observere, ikkje sur, medan TFL og eg gjerne heldt oss på hotellet. Vi la rett nok inn ei lita vandring i nærmiljøet, der vi fekk erfare kor låga kantar det skal til før det blir eit lite rullestolproblem. Og no skulle eg gjerne kunne seie at vi berre skal fokusere på det positive, to tempererte symjebasseng, dei vakraste salongar, ein velstelt hage (seks heiltidstilsettet gartnarar), service-innstilt stab, vakre baderom – og meir i den lei, men vi opplevde nok ørlite tristesse og denne dagen. Eg hadde vore i nærmiljøet på restaurantjakt, og funne meir enn to som tyktest brukbare. Så då levadavandrarane var attende og vi hadde utfalda oss i Das (eller Dem?) Wohltemperierte Basseng og nytt klarert madeira på G.B. Shaw sin bølgjesusande balkong, drog vi på matjakt. Vi landa på noko som tyktest lovande: Fiskerestaurant med levande sjødyr i glasbur, nydaude fiskar lekkert anretta på is og personale som verka som dei hadde peiling. Men det hadde dei altså ikkje. I etterkant kjende vi oss lurte til å bestille fiskeanretning for 2x2. Skaldyra bar preg av å ha vorte resirkulerte i meste laget i løpet av kvelden, fisken var godt steikt/kokt og vart ikkje merkbart betre av å få ligge og kolne på overdimensjonerte fiskemat. Eg slo frampå om ein euro i driks for å markere misnøye, men svoger meinter at om lag det halve var eit tydelegare signal. På heimveg gjekk svigerinne og eg innom Tokos for å bestille til neste kveld. Vi ville nødig ha reprise.

Fiskerestaurant, vonar han aldri kjem i "Hjemmet".

Dagen etter var det søndag, ein i og for seg venlegsinna dag som ein i følgje tradisjonen skal halde heilag. Og det var vel ikkje særskilt mykje vi gjorde for å bryte heilagdagsfreden. Vi hadde no lært at ein bør ha rikeleg tid til frukost på Reid’s og vi gjorde vårt beste – som kan vere identisk med det verste for Reid’s. Og det skal dei ha: like blide om dei så hadde gjester som brukte to timar på å få mest mogleg ut av frukostbuffèen.

Reid's-frukost

Dette var den siste heile dagen vår på Reid’s og det høvde oss så vel å rusle rundt og gjere ingenting (jfr. Heilagdagsfred). Etter litt rusling og tusling, vart vi med på guida hagevandring, så tusla vi meir, til det vart på tide med, ikkje nett det siste måltid, men det siste restaurantbesøk. Sjølen på Tokos hadde vel fått ei rad med alfabetdiagnosar om han hadde vist seg i den norske skolen, men her var han sin eigen herre og utøvde herrestatusen med nådelaus hand over dei unge tilsette, eg meinte å kunne skimte eit varmt hjarte på djupna, men sikker er eg ikkje. Signor Philip varta i alle fall opp gjestene sine. Dei unge kelnarane fekk bere maten ein meter eller så ut på golvet, og så overtok han sjølv og sørgde for å oppvarte kvar einaste gjest in persona. ”Til pikene hadde han skjemtsomme ord” (Terje Vigen), dei mannlege gjestene hadde heller ikkje grunn til å kjenne seg forsømde. Maten smakte, og det vart ei lystig avslutning på Madeira-opphaldet..

http://www.restaurantetokos.com/ "Sjølen" poserer.


Neste morgon var det siste allting, siste sjampanjefrukost, siste hagevandring, siste innomhusvandring osv. Men vi hadde hatt ei fin veke og fann vel ut at fleire vekers luksusliv kanskje ikkje var så om å gjere. Det mest sensasjonelle som hende denne dagen var at eg fann ein tapetkniv på golvet i SAS-flyet. Eg vart ikkje arrestert og kom meg vel heim.

Lite glimt av hagen på Reid's